W stronę bezpieczniejszych stref zagrożenia wybuchem (ATEX)
Wiele obiektów przemysłowych używa i przechowuje substancje łatwopalne, co sprzyja powstawaniu atmosfery potencjalnie wybuchowej?
Dyrektywy ATEX (Dyrektywy 1999/92/WE [1] oraz 2014/34/UE [2]) definiują minimalne wymagania dotyczące bezpiecznych warunków pracy i sprzętu używanego w strefach zagrożenia wybuchem
[1] W Polsce Dyrektywa 1999/92/WE została wdrożona Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010r. „w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej” (Dz. U. 2010 nr 138 poz. 931).
[2] W Polsce Dyrektywa 2014/34/UE została wdrożona Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 9 czerwca 2016 r. „w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej” (Dz.U. 2016 poz. 817).
Obszary zagrożone wybuchem są dzielone na strefy w zależności od częstotliwości i czasu występowania atmosfery wybuchowej. Klasyfikacja stref opiera się na ocenie ryzyka wybuchu, gdzie identyfikuje się substancje powodujące zagrożenie, a prawdopodobieństwo powstania atmosfery wybuchowej szacuje się na podstawie obecności i właściwości substancji łatwopalnej.
Regularnie przeprowadzane oceny ryzyka wybuchu i zapłonu są częścią ciągłego doskonalenia, zarządzania bezpieczeństwem i jakością obiektów przemysłowych. Nawet niewielkie stężenia chemikaliów lub pyłów mogą spowodować powstanie śmiertelnej, wybuchowej mieszaniny z powietrzem. Do oceny ryzyka wybuchu można wykorzystać m. in. modelowanie dyspersji gazów. Na rysunku poniżej pokazano model 3D wycieku wybuchowej mieszaniny gazu z połączenia kołnierzowego.
Wymagania dotyczące zgodności sprzętu - czyja odpowiedzialność?
Sama obecność atmosfery potencjalnie wybuchowej nie powoduje wybuchu. Eksplozji można uniknąć wybierając wyposażenie w wykonaniu przeciwwybuchowym oraz unikając wysokich temperatur powierzchni. Ważne jest również zidentyfikowanie wszystkich możliwych źródeł zapłonu w strefie zagrożenia.
Klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem określa wymagany poziom ochrony dla używanego lub znajdującego się na danym terenie sprzętu. Zgodność urządzenia, czyli możliwość jego stosowania w odpowiedniej strefie, można wykazać przez jego właściwe oznaczenie oraz zweryfikować za pomocą deklaracji zgodności dostarczonej przez producenta. Przy zakupie nowego sprzętu, wymagany poziom ochrony definiuje się na podstawie oceny ryzyka i właściwości substancji łatwopalnej.
Jeżeli w skutek zmian w procesie lub urządzeniach w istniejącym obiekcie powstają nowe strefy zagrożenia, a stare wyposażenie nadal znajduje się w nowo sklasyfikowanym obszarze, zgodność urządzenia musi być zapewniona poprzez analizę ryzyka zapłonu. Wówczas za przygotowanie takiej analizy odpowiada użytkownik.
Dokument zabezpieczenia przed wybuchem (DZPW) – część instrukcji bezpieczeństwa zakładu
Wyniki oceny ryzyka wybuchu oraz zalecenia dotyczące środków ochrony są zebrane w DZPW. Dokument powinien być aktualizowany, a pracodawca musi zapewnić, że zawarte w nim informacje są udostępniane, a działania skoordynowane wewnątrz organizacji - zwłaszcza jeśli w tym samym obszarze działa kilka różnych firm. Pracodawca musi również dopilnować właściwego oznakowania stref zagrożenia oraz zapewnić regularną kontrolę i konserwację urządzeń.
W kierunku bezpieczniejszych obiektów przemysłowych
Od czasu opublikowania dyrektywy ATEX, system zarządzania ryzykiem wybuchu powoli, ale skutecznie wpłynął na polepszenie bezpieczeństwa obiektów przemysłowych. W ostatnim czasie, dzięki niżej wymienionym działaniom, poczyniono znaczne postępy w kierunku bezpieczniejszego obchodzenia się z substancjami potencjalnie niebezpiecznymi.
- Klasyfikacja stref zagrożenia jest bardziej szczegółowa (prawdopodobieństwo wycieków chemicznych i identyfikacja różnych rodzajów pyłów)
- Efektywna wentylacja zapobiega powstawaniu atmosfery potencjalnie wybuchowej
- W zależności od potrzeb produkcji ogranicza się ilość substancji palnych
- Regularna konserwacja sprzętu (w tym konserwacja prewencyjna) i porządek w obszarach procesowych są nadzorowane
- Zapewnia się ochronę przeciwpożarową obiektów i inne techniczne środki ochrony
- Incydenty są zgłaszane proaktywnie i podejmowane są działania
- Informacje dotyczące oceny ryzyka wybuchu, sklasyfikowanych stref oraz środków zapobiegania i ochrony są obszernie udokumentowane w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem
Poniższy schemat przedstawia najważniejsze fazy działań kontrolnych w atmosferach potencjalnie wybuchowych.
Pomocne w opisie scenariuszy awaryjnych zidentyfikowanych podczas oceny ryzyka są symulacje. Poniżej (Rys. 2) przedstawiono falę uderzeniową o wartości 5kPa, 15kPa i 30kPa wywołaną eksplozją w atmosferze potencjalnie wybuchowej. Chmura mieszaniny łatwopalnej dociera do źródła zapłonu oddalonego o dwa metry od miejsca wycieku.
W obliczu zmieniającego się prawodawstwa, konieczne jest aktywne monitorowanie rozwoju przepisów oraz ciągłe szkolenie pracowników i organizacji w zakresie zadań związanych z obszarami niebezpiecznymi. Eksperci ds. zarządzania ryzykiem w AFRY mogą doradzać w zakresie klasyfikacji stref zagrożenia, oceny ryzyka wybuchu, zapłonu oraz symulacji możliwych zagrożeń.
Tekst przygotowany przez Patrycję Tomczyk
na podstawie artykułu, który znajduje się TUTAJ
